Bang dat je kind gepest wordt? Hier zijn tips! 

De middelbare school is voor veel kinderen een spannend avontuur, maar voor sommige kinderen is deze stap extra spannend. Zeker kinderen die op de basisschool gepest zijn, kunnen opzien tegen de uitdagingen van in een nieuwe groep terechtkomen. Zij lopen een verhoogd risico dat ze op hun nieuwe school weer gepest worden, ook als ze daar nog niemand kennen. En helaas, pubers hebben een soort superkracht in het opsporen van andermans onzekerheden.

Maar, geen zorgen! In dit blog geven we je een aantal praktische tips om de kans op pesten te verkleinen en je kind sterker te maken in sociale situaties. Let’s go!

Pesten op school

Wist je dat maar liefst 11% van leerlingen in groep 6-8 op dit moment gepest wordt? Pesten komt dus veel voor. Van de 15- tot 18-jarigen geeft zelfs 33 procent aan ooit in hun leven gepest te zijn! Daarnaast vindt ook veel van het pesten in deze tijd online plaats. Van alle kinderen die gepest worden, ervaart ongeveer 65% online pestgedrag².

Pesten is een hardnekkig probleem dat veel kinderen raakt. Het is meer dan een grapje of een onschuldige plagerij; er wordt doelbewust schade toegebracht, fysiek, verbaal of psychologisch’³. Bij pesten is er sprake van een scheve machtsverhouding. De pester staat hoger in de sociale hiërarchie en gebruikt die positie om een ander naar beneden te halen.

De gevolgen van pesten zijn groot. Slachtoffers voelen zich vaak angstig, gestrest en alleen. Hun zelfvertrouwen krijgt een flinke deuk, en ze kunnen moeite hebben om zich goed te voelen in een groep. Soms blijven de gevolgen van pestgedrag zelfs op lange termijn merkbaar.

Pesten in de groep – de context waarin het ontstaat

Om te begrijpen hoe pesten ontstaat in een groep, moeten we je eerst iets vertellen over groepen in het algemeen. Groepsdynamica is de manier waarop groepen zich vormen en gedragen⁴. Dit geldt voor alle groepen; van je team op de werkvloer tot een klas vol kinderen. Elke groep doorloopt bepaalde fasen. In het begin proberen mensen af te tasten wat hun relatie is tot de anderen (Forming) om daarna hun plek in de groep in te nemen (Storming). Vervolgens worden de normen, ofwel ongeschreven regels, van de groep bepaald (Norming). Wanneer er een positieve sfeer is ontstaan, komt de groep hierna in een fase van rust en productiviteit; iedereen als het ware lekker z’n ding doet (Performing).

Wanneer er in de klas gepest wordt, is er sprake van een scheve machtsverhouding tussen de kinderen. Waar de leerkracht tijdens de ‘storming’ fase de ‘formele leider’ zou moeten worden, wordt dat in sommige klassen echter een klasgenootje. Klasgenootjes die meer sociale ‘macht’ hebben dan anderen en soms zelfs meer dan de leerkracht. In de normingsfase hebben deze kinderen bewust of onbewust bepaald hoe ze deze macht gaan gebruiken. In sommige gevallen kan dat leiden tot pesten. Door te pesten voelen kinderen zich sterker en krijgen ze een goed gevoel over zichzelf, ten koste van anderen. Als er niet ingegrepen wordt, wordt dit de cultuur die gaat heersen in de klas.

Wie loopt risico?

Maar hoe wordt nou bepaald welke kinderen de dupe worden van zo’n scheve machtsverhouding in de klas? Binnen die onveilige groep zijn er kinderen die net iets meer risico lopen om gepest te worden dan anderen. Dat zijn de kinderen die simpelweg opvallen in de groep. Ze zien er bijvoorbeeld anders uit of gedragen zich net iets anders dan de rest. ‘Anders zijn’ is niet een (negatieve) eigenschap van een persoon, maar altijd de combinatie van jou en de mensen om je heen. Je kunt niet anders zijn zonder context: misschien valt je kind in de klas op, omdat het zo lang is, terwijl je kind in het basketbalteam helemaal gemiddeld is qua lengte. Hoe dan ook; wanneer jij in de context meer opvalt, heb je een groter risico gepest te worden.

Van plagen naar pesten

Een ‘pester’ maakt richting verschillende kinderen flauwe opmerkingen of grapjes, maar naar sommige kinderen net wat vaker, omdat ze dus opvallen. De pester doet dit niet per se bewust. Verschillende temperamenten maken dat kinderen verschillend reageren op zulke plagerijtjes. En hoe je reageert op die situaties heeft te maken met jouw ‘alarmsignaal’, het signaal van jouw hersenen dat aangeeft dat er gevaar is. Dit alarmsignaal is soms heel handig: het zorgt ervoor dat we extra goed opletten als we een drukke straat over moeten steken of een wolf in het bos zien. Sommige kinderen hebben echter een alarmsignaal dat te scherp staat afgesteld⁵, ze slaan alarm in situaties waar dat helemaal niet nodig is. Dit zijn bijvoorbeeld kinderen die nare opmerkingen, appjes of gebeurtenissen sneller (als negatief) opvatten en erdoor geraakt worden. 

Je kan het zien als het overtrappen van een bal. De pester heeft de bal en schiet verschillende ballen naar kinderen in de groep. Een deel van de kinderen laat deze bal langs zich heen gaan, deze kinderen worden niet zichtbaar geraakt door de opmerkingen van de pester en stralen uit dat het ze niet echt interesseert. Soms zeggen ze wat terug en soms negeren ze de pester volledig. Zij zijn niet interessant voor de pester, omdat hij/zij geen macht kan uitoefenen over die kinderen. Net als bij een bal overtrappen is er niet veel aan om iemand de bal te passen als diegene er niks mee doet. 

Andere kinderen nemen de bal wel aan. Zij worden geraakt door de woorden of daden van de pester. Metaforisch gezien nemen zij de bal mee naar huis of schieten hem terug. Want kinderen kunnen op deze opmerkingen verschillend reageren. Waar de een ‘implodeert’ en vooral in zijn/haar eigen hoofd hier mee bezig is en hierdoor een negatieve mening over zichzelf vormt, zal de ander juist ‘externaliserend’ iets terug doen. Een gemene opmerking terug maken of in geval van fysiek pesten, terug duwen of slaan. Allemaal heel logisch dat het gebeurt, maar helaas werkt het zo dat als een kind de bal overduidelijk aanneemt, de kans groter is dat hij/zij hem de volgende keer weer aangespeeld krijgt.

Tips: wat kun je thuis doen om pesten te voorkomen

Je weet nu dat pesten ontstaat uit een onveilige groep en dat er bepaalde factoren zijn waardoor sommige kinderen meer risico lopen op gepest worden. Dit praat het pesten absoluut niet goed, maar geeft jou en je kind wel weer de regie terug. 

Hier zijn 6 praktische tips voor wat je op individueel niveau kunt doen om pesten te voorkomen:

⭐ Praat met je kind over het belang van weerbaarheid: hoe kunnen ze omgaan met pestgedrag? Vaak wordt als tip gegeven dat je de pester simpelweg moet negeren en gewoon weg moet lopen. Maar de manier waarop je dat doet, je non-verbale communicatie, is nog belangrijker, dan wat je precies wel of niet zegt⁶. Een pester voelt haarfijn aan wanneer je zegt dat iets je niks doet, maar dat eigenlijk niet waar is. Door jezelf weerbaarder te maken, zorg je ervoor dat je minder geraakt wordt door wat de pester doet en geef je minder snel die reactie waar de pester naar op zoek is. 

⭐ Meld je kind aan voor een weerbaarheidstraining om de weerbaarheid van je kind te vergroten. Het liefst willen we de pester stoppen, maar soms is het fijn om je te focussen op waar je wel regie op hebt en dat is op hoe je zelf reageert op de ander. Er zijn veel plekken waar je een weerbaarheidstraining kan vinden. Zo ook bij De Ster waar we op een kampweek kinderen meer weerbaar maken. De perfecte combinatie tussen leren en heel veel lol maken. Het allerbelangrijkste? Bij ons op kamp wordt niet gepest! Dus voor iedereen een veilige plek om helemaal jezelf te zijn.

⭐ Ontdek samen met je kind wat het verschil is tussen plagen en pesten. Teken samen een horizontale lijn en schrijf ‘plagen’ helemaal aan de linkerkant en ‘pesten’ helemaal aan de rechterkant. Noem voorbeelden van pesten en plagen en laat je kind deze op de lijn plaatsen. Op deze manier komt je kind er ook achter waar zijn/haar grenzen liggen en of het misschien een te scherp afgesteld alarmsignaal heeft. Je kan zelf ook meedoen, op deze manier ziet je kind dat plagen en pesten ook voor iedereen anders is. 

⭐ Bespreek met je kind waarom kinderen pesten en hoe pesten werkt. Je kan hierbij bespreken dat de pester op zoek is naar macht en dat de reactie van het kind dat gepest wordt ook een rol speelt bij het pesten. 

⭐ Kom uit voor wat je anders maakt! Door open te zijn over wat jouw kind anders maakt, draag je bij aan een open sfeer in de groep, waardoor andere kinderen misschien ook wel iets persoonlijks delen. Je kind kan bijvoorbeeld een spreekbeurt geven aan het begin van het schooljaar over zijn/haar achtergrond, medische situatie of hobby. Zo wordt het minder mysterieus en kan je kind vragen beantwoorden die er zijn bij andere kinderen. En wie weet zit er wel een kind in je klas die óók uit het buitenland komt, dezelfde hobby heeft of bijvoorbeeld ook diabetes heeft.

⭐ Laat je kind succeservaringen opdoen in sociaal contact. Richt je op de mensen met wie je kind wél leuk contact heeft en investeer daarin. Als het niet lukt om aansluiting in de klas te vinden kan het helpen om buiten school een plek te vinden waar je kind zich helemaal ‘thuis’ voelt. Een hobby of sportclub waar je gelijkgestemden vindt en je jezelf kan zijn. Dit maakt helaas niet dat het pesten op school stopt, maar uit onderzoek blijkt dat je hiermee wel de negatieve effecten verkleint dat het pesten heeft op het zelfbeeld van je kind⁷.

P.S.: Lukt het nou echt niet in de klas, trek dan op tijd aan de bel bij bijvoorbeeld de mentor van je kind of de zorgcoördinator van school. Uiteindelijk hebben zij regie over de veiligheid en groepsdynamiek in de klas. 

En wellicht overbodig maar gepest worden zegt natuurlijk niks over hoe leuk, lief of geweldig jouw kind is! Al deze tips dragen bij aan het vergroten van de weerbaarheid van je kind. Uit onderzoek blijkt namelijk dat weerbare kinderen minder vaak gepest worden en áls ze dan gepest worden, dat weerbaarheid hen beschermt tegen de gevolgen ervan⁸. Werken aan de weerbaarheid van je kind is dus altijd een goed idee!

Bronnen:

1. De VO Gids https://www.devogids.nl/wennen-in-de-brugklas/
2. CBS (2022) https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/85147NED/table?ts=1654155589521 
3. NJI https://www.nji.nl/pesten 
4. School en Veiligheid https://www.schoolenveiligheid.nl/kennisbank/groepsdynamica-in-de-klas/ 
5. WebMD https://www.webmd.com/mental-health/what-is-hypervigilance 
6. Mandal, F. B. (2014). Nonverbal communication in humans. Journal Of Human Behavior in The Social Environment, 24(4), 417–421. https://doi.org/10.1080/10911359.2013.831288
7. Kendrick, K., Jutengren, G., & Stattin, H. (2012). The protective role of supportive friends against bullying perpetration and victimization. Journal of Adolescence (London, England.), 35(4), 1069–1080. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2012.02.014
8. Hinduja & Patchin (2017). Cultivating youth resilience to prevent bullying and cyberbullying victimization. Child Abuse & Neglect, 73, 51–62. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2017.09.010